Το μέλλον του Ζελένσκι ως διαπραγματευτικό «χαρτί» ανάμεσα σε Τραμπ και Πούτιν

Καθώς οι επαφές μεταξύ Ηνωμένων Πολιτειών και Ρωσίας εντείνονται, όλο και περισσότερες φωνές κάνουν λόγο για έναν επικείμενο τερματισμό του πολέμου στην Ουκρανία, με τον πρόεδρο Βολοντίμιρ Ζελένσκι να βρίσκεται στο επίκεντρο του διαλόγου. Οι συζητήσεις γίνονται άλλοτε φανερές, άλλοτε παρασκηνιακές, επαληθεύοντας ότι οι δύο ισχυροί πόλοι εξουσίας, η Ουάσιγκτον και η Μόσχα, αναζητούν κοινό έδαφος. Ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου δήλωσε ξεκάθαρα ότι τέτοιου είδους διεργασίες έχουν ξεκινήσει και αφορούν όχι μόνο την κατάπαυση του πυρός, αλλά και τη γενικότερη αναδιάρθρωση των σχέσεων στην περιοχή.

Ο αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ, επιβεβαιώνοντας τις διεργασίες αυτές, ανέφερε ότι στελέχη της κυβέρνησής του ήδη εξετάζουν σοβαρά με τη Μόσχα τις προοπτικές για τον τερματισμό της κρίσης. Στο κέντρο αυτών των σχεδιασμών βρίσκεται, σύμφωνα με διπλωματικές πηγές, και το μέλλον του Βολοντίμιρ Ζελένσκι. Πολλοί εκτιμούν ότι η πολιτική του θητεία πλησιάζει στη δύση της, καθώς η λαϊκή υποστήριξη στο εσωτερικό της Ουκρανίας μειώνεται σημαντικά. Ο ίδιος ο Ζελένσκι, ο οποίος είχε εκλεγεί πρόεδρος το 2020 και βρέθηκε στο τιμόνι της ουκρανικής αντίστασης από το 2022, αντιλαμβάνεται πως η ενότητα γύρω από το πρόσωπό του αρχίζει να κλονίζεται.

Με βάση το ουκρανικό Σύνταγμα, η προεδρική του θητεία δεν έχει ανανεωθεί με εκλογές, επειδή ισχύει στρατιωτικός νόμος από την επομένη κιόλας της εισβολής. Ωστόσο, η λαϊκή δυσαρέσκεια φέρεται να έχει αυξηθεί. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα του Ινστιτούτου Gallup (τέλη 2024), το 52% των Ουκρανών δηλώνει ότι επιθυμεί ειρήνη το ταχύτερο δυνατό, ακόμη κι αν αυτό σημαίνει απώλεια εδαφών. Ένας ενδεικτικός πίνακας αυτής της έρευνας, με τον χρόνο διεξαγωγής και το ποσοστό πολιτών που τάσσονται υπέρ της ειρήνης, καταδεικνύει τη στροφή της κοινής γνώμης:

Το κλίμα αυτό συνοδεύεται από μια γενικευμένη αίσθηση κόπωσης στον πληθυσμό, που βλέπει πως η στρατιωτική υπεροχή της Ρωσίας στον ανατολικό τομέα δύσκολα θα ανατραπεί. Στο πλαίσιο αυτό, ο Ζελένσκι άλλαξε πρόσφατα τόνο, δηλώνοντας ανοικτός σε διαπραγματεύσεις, αρκεί να εμπλέκονται οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ρωσία, η Ευρώπη και φυσικά η Ουκρανία, υποστηρίζοντας ότι αυτός είναι ο μόνος δρόμος για μια ενδεχόμενη ειρηνική λύση.

Παράλληλα, η Μόσχα δηλώνει κατηγορηματικά ότι δεν αναγνωρίζει τον Ζελένσκι ως αξιόπιστο συνομιλητή για την υπογραφή οριστικής ειρήνης. Επικαλούνται την πιθανότητα αλλαγής της ουκρανικής ηγεσίας μετά τη λήξη του πολέμου και εκφράζουν την ανησυχία ότι όποια συμφωνία κι αν υπογράψει ο Ζελένσκι μπορεί εύκολα να ακυρωθεί από τους μελλοντικούς ηγέτες του Κιέβου. Ο Ρώσος πρόεδρος Πούτιν εμφανίζεται αμετακίνητος σε αυτό το ζήτημα, αξιώνοντας μακροπρόθεσμες εγγυήσεις που δεν μπορούν να εξασφαλιστούν από τον νυν πρόεδρο της Ουκρανίας.

Ενδεικτικό είναι ότι κάποιοι αναλυτές συγκρίνουν το ενδεχόμενο «τέλος» του Ζελένσκι με τη λύση που είχε δοθεί στη Συρία, οδηγώντας σε απομάκρυνση του προέδρου Άσαντ από την εξουσία. Αν και το παράδειγμα της Συρίας δεν είναι απόλυτα συγκρίσιμο με τα γεγονότα στην Ουκρανία, δείχνει τη διαχρονική προτίμηση ισχυρών δυνάμεων να αναζητούν εναλλακτικές ηγεσίες, όταν χρειάζονται πιο ευέλικτες συμφωνίες.

Σύμφωνα με κοινωνιολογικές θεωρίες ειρήνευσης, όπως αυτές που ανέπτυξε ο John Paul Lederach (University of Notre Dame), η βιώσιμη λύση απαιτεί “υποστήριξη από όλες τις βαθμίδες της κοινωνίας”, γεγονός που δυσχεραίνεται όταν οι πολιτικοί ηγέτες δεν διαθέτουν πια το απαιτούμενο λαϊκό έρεισμα. Όσο ο Ζελένσκι χάνει τη δημοτικότητά του, τόσο μειώνεται και η πιθανότητα να εμφανιστεί ως ο βασικός υπογράφων μίας συμφωνίας που θα εγγυηθεί μια σταθερή επόμενη μέρα.

Η συζήτηση περί διαφθοράς, την οποία έφερε στην επιφάνεια ο μεγιστάνας Έλον Μασκ, ο οποίος ισχυρίστηκε ότι η USAID διέθεσε σημαντικά κονδύλια για να ενισχύσει την εικόνα του Ζελένσκι, επιτείνει το κλίμα αμφισβήτησης. Αν και η ουκρανική κυβέρνηση διαψεύδει αυτούς τους ισχυρισμούς, η δυσπιστία σε διεθνές επίπεδο ολοένα και μεγαλώνει. Σε μια τόσο λεπτή γεωπολιτική σκακιέρα, ακόμα και οι σύμμαχοι διστάζουν να εμπλακούν, θέλοντας να αποφύγουν εσωτερικές ή εξωτερικές αντιδράσεις.

Μέσα σε αυτές τις εξελίξεις, γίνεται σαφές ότι ο ρόλος του Ζελένσκι αποτελεί κρίσιμο ζήτημα των αμερικανορωσικών συνομιλιών. Το «κεφάλι» του Ζελένσκι, όπως πολλοί σκωπτικά αναφέρουν, είναι το ακριβό αντάλλαγμα σε μια συμφωνία που πιθανόν να προβλέπει την παραχώρηση εδαφών στην ανατολική Ουκρανία και την επίσημη λήξη των στρατιωτικών επιχειρήσεων. Το μεγάλο ερώτημα, ωστόσο, παραμένει: σε ποια κατεύθυνση θα κλίνουν τελικά οι ισχυροί παίχτες και ποια θα είναι η νέα αρχιτεκτονική ασφαλείας της περιοχής.

Η ελληνική κυβέρνηση, όπως άλλωστε έχει καταστήσει σαφές, τάσσεται υπέρ μίας διπλωματικής διαδικασίας που θα εγγυάται τη σταθερότητα στα σύνορα της Ευρώπης και θα προστατεύει αμάχους και κοινωνικές δομές. Η χώρα μας, παραδοσιακά, στηρίζει τις διεθνείς πρωτοβουλίες που στοχεύουν στον σεβασμό της εδαφικής ακεραιότητας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, θεωρώντας ότι αυτές οι αρχές οδηγούν σε μακροχρόνια ειρήνη. Καθώς οι συνομιλίες επιταχύνονται, μένει να φανεί ποιες δεσμεύσεις θα αναλάβουν οι μεγάλες δυνάμεις και πώς θα διαμορφωθεί ο τελικός χάρτης της περιοχής, με τον Ζελένσκι να αναζητά τη δική του διέξοδο από μια δύσκολη πολιτική σκακιέρα που, ίσως, επιφυλάσσει το τέλος της δικής του θητείας.