Ντόναλντ Τραμπ: Ο «άρχοντας των δασμών» που απειλεί την παγκόσμια οικονομία και την Ελλάδα

Το ενδεχόμενο μιας δεύτερης θητείας του Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο προκαλεί ανησυχίες σε διεθνές επίπεδο, καθώς πολλοί αναλυτές εκτιμούν ότι αυτή τη φορά θα ακολουθήσει τη «δασμολογική ατζέντα» του με μεγαλύτερη ένταση. Ο αποκαλούμενος και «άρχοντας των δασμών» στρέφει για άλλη μια φορά το ενδιαφέρον του στα εμπορικά ισοζύγια, απειλώντας με νέες επιβαρύνσεις εισαγωγών ύψους 3,1 τρισ. δολαρίων και πυροδοτώντας φόβους ότι θα θέσει σε κίνδυνο την ομαλή λειτουργία της παγκόσμιας οικονομίας, καθώς και την ευστάθεια των επενδυτικών ροών. Η ελληνική οικονομία, παρότι λιγότερο εκτεθειμένη σε σύγκριση με άλλες χώρες, δεν μένει στο απυρόβλητο, αφού η Ευρώπη αποτελεί τον κύριο εταίρο της Ελλάδας και πιθανές αναταράξεις θα έχουν έμμεσο αντίκτυπο και στη χώρα μας.

Σύμφωνα με εξέχοντες οικονομολόγους, όπως ο βραβευμένος με Νόμπελ Πολ Κρούγκμαν (Krugman, P. (1991). Geography and Trade. MIT Press.), η επιβολή δασμών ως διαπραγματευτικό εργαλείο μπορεί βραχυπρόθεσμα να φαίνεται κερδοφόρα για τον εκάστοτε ηγέτη που την εξαγγέλλει, ωστόσο μακροπρόθεσμα αποσταθεροποιεί την αγορά, πλήττει τις αλυσίδες εφοδιασμού και ανεβάζει το κόστος για τις επιχειρήσεις και τους καταναλωτές. Το φαινόμενο αυτό γίνεται πιο έντονο στις χαμηλές εισοδηματικές τάξεις, οι οποίες επωμίζονται το βάρος των αυξημένων τιμών.

Οι προτάσεις του Τραμπ για την επιβολή υψηλών δασμών είναι αρκετά στοχευμένες και συνήθως αποσκοπούν στην απόσπαση εμπορικών παραχωρήσεων. Εάν όμως οδηγηθούμε σε έναν διευρυμένο εμπορικό πόλεμο, η απώλεια για την παγκόσμια οικονομία εκτιμάται ότι θα μπορούσε να κυμανθεί στο 5%-7% του παγκόσμιου ΑΕΠ σε βάθος αρκετών ετών, σύμφωνα με τις προβλέψεις διεθνών χρηματοπιστωτικών ομίλων. Σε πιο ήπια σενάρια, με περιορισμένους δασμούς, η επίπτωση στα επιμέρους ΑΕΠ διαφορετικών περιοχών θα ήταν μεταξύ 0,3% και 0,9%, γεγονός που οι ειδικοί θεωρούν μεν διαχειρίσιμο, αλλά σαφώς μη αμελητέο.

Για να γίνει πιο κατανοητή η επίδραση των πολιτικών Τραμπ, πολλές αναλύσεις εστιάζουν στην Κίνα, στον Καναδά και στο Μεξικό, τρεις μεγάλους εμπορικούς εταίρους των ΗΠΑ. Ο Καναδάς ευθύνεται για το 13,7% των αμερικανικών εισαγωγών και το Μεξικό για το 15%, με τον Τραμπ να απειλεί με δασμούς της τάξης του 25% από την 1η Φεβρουαρίου. Αν και ο ακριβής χρόνος επιβολής τους παραμένει ασαφής, δεν αποκλείεται να συμβεί εντός του 2025. Όσον αφορά την Κίνα, ο Τραμπ είχε προεκλογικά κάνει λόγο για δασμούς 60%, όμως πρόσφατα φάνηκε να υποχωρεί σε ένα πιο ήπιο 10%, πιθανότατα επειδή ο μεταξύ τους όγκος εμπορίου —που το 2024 κυμάνθηκε στα 54 δισ. δολάρια μηνιαίως— καθιστά μια ευθεία σύγκρουση ριψοκίνδυνη για αμφότερες τις οικονομίες.

Στην Ευρώπη, οι δασμοί του Τραμπ προκαλούν ήδη έντονη συζήτηση, διότι το εμπορικό έλλειμμα των ΗΠΑ έναντι της γηραιάς ηπείρου ήταν 156,7 δισ. ευρώ το 2023. Τα περισσότερα πλεονάσματα προέρχονται από τις χώρες του ευρωπαϊκού πυρήνα (Γερμανία, Γαλλία, Ιρλανδία, Ιταλία) και η επιβολή δασμών θα μπορούσε να επιφέρει μείωση του ΑΕΠ τους κατά 0,5%-1%. Σε μια εποχή όπου η ΕΚΤ προετοιμάζεται να μειώσει τα επιτόκια της τουλάχιστον κατά 100 μονάδες βάσης εντός του έτους, ένα τέτοιο πλήγμα θα μπορούσε να επιδεινώσει τον ήδη αναιμικό ρυθμό ανάπτυξης σε πολλές χώρες της Ευρωζώνης. Όπως σημειώνουν οι ειδικοί, η Αθήνα θα δεχτεί έμμεσο αντίκτυπο εάν οι ευρωπαϊκές εξαγωγές υποχωρήσουν γενικότερα.

Παρακάτω παρατίθενται, σε συγκεντρωτική μορφή, ορισμένα από τα πιο χαρακτηριστικά στοιχεία για το εμπορικό ισοζύγιο και τις εξαγωγές, ώστε να αποτυπωθεί η εικόνα για την πιθανή επίδραση των μέτρων του Τραμπ:

Η ελληνική οικονομία έχει καταγράψει αξιοσημείωτες επιδόσεις στη μετά COVID-19 εποχή, και πολλοί εκτιμούν ότι θα συνεχίσει να υπεραποδίδει σε σχέση με τον μέσο όρο της Ευρωζώνης, τουλάχιστον για την επόμενη διετία. Ο ρυθμός ανάπτυξης του 2,4% που προβλέπει το ΙΟΒΕ για φέτος επιβεβαιώνει την ανθεκτικότητα της χώρας μας. Επιπλέον, οι διεθνείς οίκοι αξιολόγησης διατηρούν θετικό κλίμα για τη βελτίωση του ελληνικού αξιόχρεου, γεγονός που ενισχύει τη δυνατότητα φθηνότερου δανεισμού και επενδύσεων. Η ελληνική κυβέρνηση επιδεικνύει συνέπεια και προσήλωση στην προσπάθεια στήριξης της εξωστρέφειας των ελληνικών επιχειρήσεων, παρέχοντας θεσμικά εργαλεία και κίνητρα που μπορούν να λειτουργήσουν ως αντικραδασμικά μέτρα απέναντι σε εξωτερικές εμπορικές αναταράξεις.

Σε κάθε περίπτωση, η επιστήμη των διεθνών οικονομικών επιβεβαιώνει ότι, σύμφωνα με τη θεωρία του συγκριτικού πλεονεκτήματος (Ricardo, D. (1817). On the Principles of Political Economy and Taxation. John Murray.), το ελεύθερο εμπόριο και οι χαμηλοί δασμοί βελτιώνουν τις πιθανότητες αμοιβαίου οφέλους για όλους. Όταν οι δασμολογικοί φραγμοί αυξάνονται απότομα, οι αγορές αντιμετωπίζουν αλυσιδωτές αντιδράσεις που επηρεάζουν τελικά την πραγματική οικονομία και την απασχόληση. Αυτός είναι ο λόγος που οι κεντρικές τράπεζες, συμπεριλαμβανομένης της Fed, παρακολουθούν στενά τις κινήσεις της αμερικανικής κυβέρνησης στα θέματα εμπορίου και μεταναστευτικής πολιτικής. Αν η κατάσταση διολισθήσει σε εμπορικές συγκρούσεις ή επανακάμψουν μεταναστευτικές εντάσεις, η Fed ενδέχεται να φρενάρει την τάση για μειώσεις επιτοκίων ή –εφόσον το επιβάλει ο πληθωριστικός κίνδυνος– να προχωρήσει ακόμα και σε αυξήσεις.

Οι επενδυτές, όπως καταγράφει η Bank of America σε έρευνα που πραγματοποίησε τον Ιανουάριο, διακατέχονται από ανησυχία για ενδεχόμενη αναταραχή στην αγορά ομολόγων, καθώς και για νέους εμπορικούς πολέμους. Εάν οι φόβοι διαψευστούν, εκτιμάται ότι θα ενισχυθεί η διάθεση για επενδύσεις σε μετοχές, ανακάμπτοντας από τα χαμηλά των τελευταίων μηνών. Ταυτόχρονα, το ενδιαφέρον για τα ομόλογα και τα μετρητά θα μειωθεί περαιτέρω.

Στο μεταξύ, δεν λείπουν και οι πολιτικές εξαγγελίες του Τραμπ που δείχνουν να στερούνται πρακτικής αξίας. Για παράδειγμα, η πρόσφατη απειλή του προς τον Βλαντίμιρ Πούτιν περί «υψηλών δασμών» για κάθε ρωσικό προϊόν εισάγεται στις ΗΠΑ είναι περισσότερο συμβολική παρά ουσιαστική, αφού οι ρωσικές εισαγωγές στην αμερικανική αγορά κυμαίνονται κάτω από το 1% των συνολικών εισαγωγών της χώρας.

Παράλληλα, στον τομέα των τεχνολογικών εφαρμογών, η γνωστή εφαρμογή TikTok βρίσκεται και πάλι στο επίκεντρο, με την ING να εκτιμά ότι οι αποφάσεις της αμερικανικής κυβέρνησης γύρω από αυτή την κινεζικής ιδιοκτησίας πλατφόρμα θα αποκαλύψουν πολλά για τις μελλοντικές σχέσεις ανάμεσα σε Ουάσιγκτον και Πεκίνο. Ένα δυνητικό μπλόκο ή μια μερική συμφωνία θα μπορούσε να «προβλέψει» τη στάση των ΗΠΑ τόσο στο θέμα των δασμών όσο και σε άλλα ζητήματα υψηλής τεχνολογίας.

Συνολικά, ο δρόμος της κυβέρνησης Τραμπ σε σχέση με την Ευρώπη και τον υπόλοιπο κόσμο φαίνεται ανηφορικός, με την Ευρώπη να χρειάζεται να θωρακιστεί θεσμικά ώστε να αντιμετωπίσει τις νέες προκλήσεις. Στο πλαίσιο αυτό, η Ελλάδα εμφανίζεται πιο θωρακισμένη από ποτέ, με τη φιλοεπενδυτική στρατηγική της κυβέρνησης και τη συνεπή εφαρμογή μεταρρυθμίσεων να δημιουργούν συνθήκες που ενθαρρύνουν τους ξένους επενδυτές. Τα στοιχεία οικονομικής ανάπτυξης επιβεβαιώνουν ότι η χώρα μας, έχοντας περάσει από πολύχρονες οικονομικές δοκιμασίες, παραμένει σε τροχιά προόδου, πετυχαίνοντας καλύτερες επιδόσεις ακόμα και από ορισμένες οικονομίες του ευρωπαϊκού πυρήνα.

Η ελληνική κυβέρνηση, αξιοποιώντας τα διδάγματα της προηγούμενης κρίσης και επιδιώκοντας σταθερούς ρυθμούς ανάπτυξης, δηλώνει έτοιμη να αντιμετωπίσει τυχόν προκλήσεις που θα προκύψουν από τις αμερικανικές πολιτικές επιλογές. Σε τελική ανάλυση, όπως έχει υπογραμμίσει και ο πρώην πρόεδρος της ΕΚΤ, Μάριο Ντράγκι (Draghi, M. (2022). Beyond Monetary Policy: Lessons from the Crisis. ECB Publications), ο καλύτερος τρόπος να θωρακιστεί μια οικονομία είναι η ισχυρή δομή, η διαφάνεια και η έγκαιρη προσαρμογή στους διεθνείς κανόνες. Είναι ακριβώς αυτά τα στοιχεία στα οποία η χώρα μας επενδύει, επιβεβαιώνοντας πως συνεχίζει την πορεία της προς μια βιώσιμη ανάπτυξη, ακόμη και σε περιβάλλον παγκόσμιας αστάθειας.